Tổng quan năm làn sóng của dự án Web3 AI

Kể từ khi blockchain và AI giao thoa, lĩnh vực tiền điện tử đã trải qua năm làn sóng chính của cơn sốt khái niệm AI. Mỗi làn sóng đều có những dự án hoặc sự kiện đại diện dẫn dắt, thể hiện sự chuyển mình từ việc thổi phồng khái niệm thuần túy đến việc khám phá công nghệ từng bước.

01. Làn sóng đầu tiên (Giai đoạn khám phá sớm): Tiền điện tử AI bắt đầu phát triển

Năm 2018-2019, một số dự án đã cố gắng kết hợp các khái niệm blockchain và AI, nhưng ảnh hưởng còn hạn chế. Điều thực sự tạo ra cơn sốt đầu tiên là phản ứng của thị trường sau khi ChatGPT ra mắt vào đầu năm 2023. Sự xuất hiện của ChatGPT đã khiến người dùng bình thường cảm nhận được rằng AI có thể cải thiện hiệu suất làm việc một cách thực tế.

Kể từ tháng 1 năm 2023, một loạt các token ý tưởng AI sớm đã tăng giá mạnh, mở ra đợt sóng đầu tiên. Đại diện tiêu biểu là Fetch.ai (FET), có giá trị thị trường một thời đã vượt qua 200 triệu USD. Cùng thời điểm đó, các đồng tiền liên quan đến AI như SingularityNET (AGIX), Ocean Protocol (OCEAN) cũng dẫn đầu thị trường.

Giai đoạn này có đặc điểm là: kể lại câu chuyện cũ của các dự án mới. Nhiều đồng tiền concept AI phát hành từ năm 2017-2019 đã hồi sinh nhờ cơn gió đông của ChatGPT, trở thành tâm điểm thu hút vốn. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, sản phẩm của các dự án này chủ yếu vẫn ở giai đoạn đầu, ứng dụng thực tiễn rất ít, và mức tăng chủ yếu đến từ tâm lý thị trường và sự mơ mộng về xu hướng lớn của AI.

02. Làn sóng thứ hai: Cơn sốt đồng tiền meme AI

Với sự nổi bật liên tục của AI tạo sinh, cộng đồng tiền điện tử đã xuất hiện cơn sốt đồng meme AI. Một ví dụ điển hình là $TURBO, được cho là đồng tiền meme đầu tiên trên thế giới do AI tạo ra. Các nghệ sĩ kỹ thuật số đã sử dụng ChatGPT để giúp thiết kế và phát hành đồng TURBO, với nguồn vốn khởi đầu chỉ có 69 đô la. Đồng meme chủ đề ếch "được lên kế hoạch" bởi trí tuệ nhân tạo này đã tăng vọt chỉ trong thời gian ngắn sau khi ra mắt, thu hút sự chú ý của nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ. TURBO đã nổi bật nhờ câu chuyện độc đáo về "AI tạo ra đồng meme vĩ đại tiếp theo", và sau khi niêm yết trên nhiều nền tảng giao dịch lớn, giá của nó đã tăng hàng trăm lần chỉ trong vài tuần, với giá trị vốn hóa một thời gian đã lọt vào danh sách các đồng meme hot.

Đặc điểm cốt lõi của làn sóng này là: AI trở thành một chiêu trò tích hợp vào văn hóa phụ của tiền điện tử. Nhiều dự án mới tự nhận mình kết hợp các công cụ AI như ChatGPT, Midjourney để tạo ra tên đồng tiền, hình ảnh hoặc cốt truyện, và phát hành các mã thông báo meme với các yếu tố AI khác nhau. Các nhà đầu tư một mặt được khích lệ bởi làn sóng AI, mặt khác lại mang tâm lý đánh bạc đổ xô vào những đồng tiền rủi ro cao này. Tuy nhiên, thực chất, những đồng meme này không có nội dung công nghệ AI, chỉ là trò chơi cộng đồng để thổi phồng khái niệm AI. Làn sóng thứ hai sẽ dần suy giảm vào nửa cuối năm 2024, nhiều đồng AI meme nhanh chóng về 0, thị trường bắt đầu bình tĩnh.

03. Làn sóng thứ ba: Meme AI Agent và huyền thoại GOAT

Từ nửa cuối năm 2024 đến đầu năm 2025, ngành công nghiệp tiền điện tử đã chứng kiến sự kết hợp của câu chuyện AI và blockchain đạt đến một tầm cao mới: khái niệm AI Agents (AI thông minh) nổi lên, đưa sự thổi phồng từ meme đơn giản sang các đại lý tự động hóa có cốt truyện. Sự kiện biểu tượng thúc đẩy làn sóng này là sự bùng nổ của Goatseus Maximus ($GOAT).

$GOAT ban đầu được phát hành trên chuỗi Solana như một đồng meme, nhưng khác với những lần trước, nó được bao bọc bởi câu chuyện "Khởi nguồn trí tuệ nhân tạo": Theo đó, một AI có tên "Truth GPT" quyết tâm tạo ra một đồng meme ăn khách, thậm chí đã thu hút sự chú ý và tài trợ từ các quỹ đầu tư nổi tiếng. Với kịch bản như vậy, GOAT đã ngay lập tức thổi bùng cảm xúc thị trường ngay khi ra mắt - giá tăng vọt hơn 120 lần trong ngày đầu tiên và chỉ trong vài tuần đã đạt mức cao khoảng $0.4664!

Cơn sốt GOAT đã tiết lộ sức mạnh của Câu chuyện AI Agent Narrative trong lĩnh vực tiền điện tử: các đội ngũ hoặc cộng đồng đã hình dung ra một câu chuyện về "AI tự chủ" dẫn dắt dự án, khiến cho đồng tiền có được một sự hấp dẫn giống như trong tiểu thuyết khoa học viễn tưởng. Trong thời gian này, ngoài GOAT, một số khái niệm về AI Agent cũng xuất hiện liên tục, như TruthGPT, các loại AI giao dịch DAO tự động được gọi là, và nhiều giá cũng đã tăng vọt trong thời gian ngắn.

Tuy nhiên, hầu hết các dự án vẫn chỉ dừng lại ở giai đoạn kể chuyện. Những gì được gọi là đại lý AI thường chỉ là các kịch bản logic được lập trình sẵn, còn rất xa mới đạt đến ứng dụng trí tuệ tự chủ thực sự. Cơn sốt này đạt đỉnh khoảng tháng 1 năm 2025 và rồi tan vỡ - các sự kiện bên ngoài khiến dòng tiền đầu cơ rút khỏi thị trường, giá các đồng như GOAT nhanh chóng quay trở lại. Toàn bộ lĩnh vực AI Agent đã từ mức độ nóng bỏng vài tháng trước rơi xuống đáy.

04. Cuộc cách mạng thứ tư: Sự trỗi dậy của hệ sinh thái AI + Khái niệm cơ bản về AI Agent

Sau khi các đợt đầu tư trước đây hạ nhiệt, một loạt các dự án AI chú trọng vào công nghệ và xây dựng hệ sinh thái đã xuất hiện vào cuối năm 2024. Khác với giai đoạn trước chủ yếu bị thúc đẩy bởi sự đầu cơ của cộng đồng, giai đoạn này xuất hiện các dự án nền tảng AI có bối cảnh nổi bật hoặc tầm nhìn nghiêm túc. Điển hình như ai16z và Virtuals, chúng được coi là đại diện cho "hệ sinh thái AI". Điểm chung của những dự án này là: xây dựng cơ sở hạ tầng AI Agent, cố gắng trở thành "cửa hàng ứng dụng" cho các trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực Web3.

$AI16z là một đồng tiền Meme AI nổi bật sẽ ra mắt vào tháng 11 năm 2024. Dự án này về cơ bản được định vị là một quỹ đầu tư AI phi tập trung dựa trên Solana, tức là "DAO đầu tư AI", với cốt lõi là sử dụng các đại lý AI để thu thập thông tin thị trường trên chuỗi và ngoài chuỗi, phân tích tâm lý cộng đồng và tự động thực hiện giao dịch. Khái niệm mới mẻ này ngay lập tức thu hút sự chú ý của thị trường sau khi ra mắt: vào cuối tháng 10 năm 2024, chỉ sau một ngày lên sóng, giá trị vốn hóa đã từ zero vọt lên khoảng 80 triệu USD, thổi bùng nhiệt huyết của các nhà đầu tư. Dưới sự ủng hộ của những nhân vật nổi tiếng và câu chuyện "Đầu tư AI + Meme", AI16z đã trở thành chủ đề nóng nhất trong tháng.

Để nâng cao giá trị của token, đội ngũ ai16z đã đề xuất một kế hoạch kinh tế vào tháng 12 năm 2024 để phát triển dự án thành "AI Layer1": tức là ra mắt một Launchpad chuyên phục vụ cho các đại lý AI, khiến token ai16z trở thành đồng tiền cơ bản cho giao dịch của các tác nhân thông minh và phương tiện thu phí, đồng thời thiết kế cơ chế khuyến khích nút và cơ chế mua lại giá trị, v.v. Giai đoạn này cho thấy nhóm dự án đang cố gắng chuyển từ việc đầu cơ sang xây dựng một hệ sinh thái bền vững, thông qua năng lực công nghệ và mô hình kinh tế để hỗ trợ giá trị token, chứ không chỉ dựa vào việc kể chuyện.

Cùng thời điểm đó, giao thức Virtuals đã rất thành công trong việc quảng bá trong hệ sinh thái như một dự án đại diện khác. Đội ngũ của họ đã xây dựng một câu chuyện hấp dẫn, thu hút nhiều nhà phát triển tạo ra các dự án AI đại diện trên nền tảng của họ, cũng như thu hút một lượng lớn nhà đầu tư nhỏ lẻ tham gia. Vào thời điểm cao điểm, vốn hóa thị trường Fully Diluted Valuation (FDV) của các dự án hàng đầu trong hệ sinh thái Virtuals đã vượt qua 5 tỷ đô la, FDV của token tương ứng với khung Eliza cũng đạt khoảng một nửa, tức là ở mức vài tỷ đô la. Một số dự án khác nổi bật đã từng đạt vốn hóa hàng trăm triệu đô la vào thời điểm cao. Trong thời gian này, vốn đã đánh giá rất cao các dự án "nền tảng/khung AI đại diện". Tuy nhiên, quy mô người dùng và doanh thu thực tế lúc đó vẫn chưa theo kịp mức định giá - khi thị trường nói chung trở nên lạnh giá vào đầu năm 2025, giá trị token của những dự án này đã giảm mạnh, cho thấy chỉ có tầm nhìn và câu chuyện lớn lao vẫn không thể duy trì giá cả.

Do đó, cho đến nay, các đại diện của làn sóng thứ tư vẫn chưa thực sự trở thành "cửa hàng ứng dụng" cho AI Agent, mà chủ yếu giống như một nền tảng tập trung vào Meme AI Agent.

05. Làn sóng thứ năm: "Trăm hoa đua nở" gần gũi hơn với ứng dụng thực tiễn

Sau một thời gian ngắn chững lại, lĩnh vực WEB3 AI đã bắt đầu nóng trở lại vào đầu quý 2 năm 2025, và những điểm nóng lần này đã bắt đầu trở nên rõ ràng với sự "thực chất hóa": có những nền tảng và công cụ AI Agent thế hệ mới tập trung vào thực tế; có chuỗi sinh thái AI mới phù hợp cho việc vận hành các dự án AI; có việc lưu trữ giá trị dựa trên đặc tính phi tập trung của việc sử dụng dữ liệu người dùng; thậm chí còn có việc kết hợp WEB3 AI với một số lĩnh vực công nghệ cao khác như robot. Tất cả những điều này đều thể hiện hình thái "muôn hoa đua nở". Dưới đây là một số ví dụ về làn sóng thứ năm:

Zerebro

Là một dự án AI thông minh trong hệ sinh thái Solana, Zerebro chủ yếu cung cấp nền tảng tạo nội dung phi tập trung và triển khai đại diện, cố gắng xây dựng "Nền tảng Khởi động AI Agent tiêu dùng". Nhóm của họ đã công bố vào cuối năm 2024 phát triển nền tảng phát hành đại diện có tên "Zentients", dự kiến sử dụng token ZEREBRO như một phương tiện để tạo ra chi phí và giá trị cho việc tạo ra AI Agent. Cảnh tượng mà Zerebro mô tả là: bất kỳ ai cũng có thể một lần nhấn để tạo ra đại diện AI của riêng mình trên nền tảng và phát hành token con tương ứng; token ZEREBRO sẽ đóng vai trò là công cụ thanh toán và quản trị chung cho tất cả các dịch vụ đại diện, thúc đẩy tích lũy giá trị. Mô hình này được coi là cửa hàng ứng dụng thực sự cho AI Agent.

Nhờ sự kích thích này, giá token ZEREBRO tiếp tục tăng cao vào đầu năm 2025. Đặc biệt, sau khi trải qua giai đoạn điều chỉnh trước đó, vào tháng 4 năm 2025, ZEREBRO đã tăng vọt 400% chỉ trong hai ngày, thu hút sự chú ý lớn từ thị trường. Cùng thời gian này, một số dự án liên quan khác cũng bùng nổ: chẳng hạn, token $AIOS được gọi là "Hệ điều hành Agent" đã tăng gấp 10 lần, khiến cho lĩnh vực Crypto AI đã im ắng trong nhiều tháng trở nên sôi động trở lại. Sự tưởng tượng của các nhà đầu tư đang chuyển từ các Agent AI đơn lẻ sang nền tảng hỗ trợ cơ bản: thị trường bắt đầu tìm kiếm những dự án cung cấp giao diện tiêu chuẩn, giao thức truyền thông và môi trường triển khai cho các đại lý AI, hy vọng chúng sẽ trở thành cầu nối giữa công nghệ AI Web2 và việc thu lợi giá trị Web3. Mặc dù Zerebro đã lên kế hoạch cho nhiều chức năng phong phú, nhưng trong giai đoạn cuồng nhiệt, sản phẩm thực tế vẫn chưa hoàn toàn hiện thực hóa, nhiều trường hợp ứng dụng vẫn đang dừng lại ở giai đoạn thử nghiệm hoặc Demo.

Trong tuần vừa qua, Zerebro lại một lần nữa gây chấn động thị trường, nhưng theo một cách kỳ lạ: Đồng sáng lập của Zerebro đã đăng một đoạn video "tự sát" trên mạng, sau đó một nền tảng thông báo tang lễ cũng đã phát hành thông báo liên quan và đăng tải trên báo San Francisco Chronicle, rồi sau đó đã kích hoạt một meme mới LLJEFFY, khiến đồng tiền này tăng vọt lên hơn 100 triệu USD, rồi ngay lập tức giảm xuống gần như về 0. Một số KOL đã phát hiện dữ liệu trên chuỗi cho thấy các ví liên quan vẫn có hoạt động tiền, vì vậy họ kết luận đây là một trò lừa đảo rút lui mới. Nếu "sự kiện giả chết" là thật, thì Zerebro có lẽ cũng là một meme khác bị chơi đùa một cách tinh vi.

AI chuỗi Metis Hyperion + LazAI

Metis là một dự án ETH Layer2 lâu đời. Sự giao thoa giữa Metis và AI là do vào ngày 7 tháng 5, họ đã chính thức thông báo rằng mạng thử nghiệm "AI Chain Hyperion" của họ sẽ chính thức ra mắt vào ngày 14 tháng 5.

Sự xuất hiện của chuỗi AI đầu tiên Hyperion nhằm giải quyết vấn đề mà tất cả các L1 và L2 đều gặp phải hiện nay: các dự án AI WEB3 cần một khối lượng tính toán lớn hơn để đáp ứng việc đọc/ghi và tính toán trạng thái thường xuyên, đồng thời vẫn phải giữ được tính phi tập trung càng nhiều càng tốt, điều này không được hỗ trợ bởi môi trường EVM trước đó. Giải pháp Hyperion mới được đội ngũ Metis công bố có thể hiểu đơn giản là: tái cấu trúc một chuỗi mới phù hợp nhất cho các dự án AI WEB3 hoặc các dự án trò chơi hoạt động, thông qua Metis SDK và khung Alith AI Agent để giải quyết các vấn đề mà đội ngũ phát triển có thể gặp phải. Hyperion vẫn sử dụng $Metis làm đồng tiền duy nhất.

Nếu như AI chuỗi đầu tiên Hyperion chỉ là một thử nghiệm nhỏ của đội ngũ Metis trong lĩnh vực AI, thì chuỗi AI thứ hai bí ẩn LazAI chính là cuộc chiến chính thức của họ trong lĩnh vực AI. LazAI sẽ là một Layer1 hoàn toàn mới, giải quyết cơ chế định giá giá trị dữ liệu mà cá nhân đóng góp trong AI. LazAI áp dụng đặc điểm phi tập trung của blockchain, dữ liệu của cá nhân vẫn thuộc về cá nhân, người dùng có thể nhận được giá trị dữ liệu vốn đã thuộc về họ, và giá trị có thể được thể hiện qua token và các phương tiện khác. Hơn nữa, LazAI còn có thể phân biệt giá trị cao thấp của các dữ liệu khác nhau nhờ vào thuật toán, từ đó giảm thiểu tối đa vấn đề trong ngành công nghiệp tiền mã hóa khi các studio hoặc nhóm khai thác cố gắng đưa vào dữ liệu vô dụng.